W 2047 Traktat Antarktyczny stanie się modyfikowalny, a los kontynentu może wisieć na włosku
The Conversation
Academic rigour, journalistic flair
Opublikowano: 12 lipca 2018
Za trzy dekady kilka kluczowych elementów Układu Antarktycznego stanie się przedmiotem ewentualnej odnowienia, pogrążając przyszłość kontynentu w niepewności.
Przez sześć dekad traktat był kamieniem węgielnym zarządzania naszym najbardziej wysuniętym na południe, najsurowszym i najbardziej dziewiczym kontynentem. Wspiera badania naukowe, promuje współpracę międzynarodową, zapewnia niemilitaryzację, zawiesza roszczenia terytorialne i wzmacnia ochronę środowiska. Jej strażnikami są Strony Konsultacyjne Układu Antarktycznego (ATCP), wśród których najważniejsze są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Rosja, Norwegia, Niemcy, Chile i Argentyna.
W terenie nowa generacja robotów i dronów zagląda pod półki lodowe, badając głębiny oceanów i monitorując lodowce, rozpoczynając erę „inteligentnej Antarktyki”. Pokrywy lodowe nie rozkwitają – od 1992 r. kontynent Antarktyczny stracił trzy biliony ton tego materiału – ale badania naukowe kwitną.
Dla wielu badaczy polarnych jest to powód do optymizmu – ale na arenie politycznej horyzont się ciemnieje. W obecnej formie Traktat Antarktyczny stanowi zabezpieczenie nauki o Antarktydzie: międzynarodowy bastion chroniący przed ingerencją handlową lub polityczną. Jednak w miarę upływu lat traktat – i towarzysząca mu współpraca – może zacząć się po cichu łamać, a nawet całkowicie rozpaść.
Europejczycy, otrzymujcie nasz cotygodniowy biuletyn z analizami przeprowadzonymi przez europejskich uczonych
Otrzymuj nasz newsletter
Bogactwo pod lodem
W 1998 r., siedem lat po pierwszym podpisaniu traktatu, wszedł w życie Protokół o ochronie środowiska. Jego celem było „ wzmocnienie ochrony środowiska Antarktyki oraz zależnych i powiązanych ekosystemów ” – szlachetne, choć słabo określone zobowiązanie, które okazało się trudne do dotrzymania. Jednak ukryty wśród akronimów i terminologii technicznej artykuł siódmy Protokołu składał się z jednego ważnego zdania, które łatwo przeoczyć nieostrożny czytelnik: „zakazuje się wszelkiej działalności związanej z zasobami mineralnymi, innej niż badania naukowe”. Prosto i do rzeczy. Zasoby naturalne Antarktydy, jakiekolwiek by nie były , mają pozostać nieskazitelne i nietknięte. Przynajmniej na razie.
Artykuł 25 zawiera zastrzeżenie: „Jeżeli po upływie 50 lat” brzmi on: „która ze Stron Konsultacyjnych Układu w sprawie Antarktyki tego zażąda, konferencja zostanie zwołana tak szybko, jak to będzie możliwe, w celu przeglądu stosowania niniejszego Protokołu”. Innymi słowy, za 30 lat, w 2048 r., kraje ATCP mogą odrzucić regulacje przeciwgórnicze i rozpocząć pozbawianie Antarktydy jej zasobów mineralnych, kierując kontynent w kierunku radykalnie innej przyszłości.
Wielu uważa to za niepożądane, niewykonalne i nie do pomyślenia, ale długoletni obserwatorzy wiedzą, że niezbadane wody polityki polarnej potrafią nieustannie zaskakiwać.
Zmieniający się klimat
W rzeczywistości „nie do pomyślenia” zostało już pomyślane i w połowie zrealizowane. W latach 80. ATCP opracowały międzynarodowe ramy górnicze zwane Konwencją w sprawie regulacji działalności związanej z zasobami Antarktyki, które miały na celu uregulowanie wszelkich możliwych przyszłych wydobycia zasobów. Ustanowiła prawa własności i nadała specjalne przywileje siedmiu pretendentom – w tym Wielkiej Brytanii. Ramy te nie funkcjonowałyby dzisiaj – Chiny i Indie z pewnością wymagałyby daleko idących rewizji – ale w latach 80. XX w. konwencja została odłożona na półkę dopiero wtedy, gdy Francja i Australia zaczęły bronić obecnych protokołów.
Rzeczywiście, wiele państw może mieć obecnie problemy z traktatem. Duża część zasad zarządzania ustanowionych w Traktacie Antarktycznym nadal pochodzi z czasów jego pierwszych negocjacji pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku , w zupełnie innym klimacie politycznym, technologicznym, prawnym i środowiskowym. Uczestniczyło w nim tylko 12 państw i zostało zawarte na długo przed tym, zanim Chiny stały się supermocarstwem polarnym. Pokrywy lodowe Antarktydy uznano za stabilne, a to, co się pod nimi kryło, nadal owiało wiele tajemnic. Turystyki było niewiele lub nie było jej wcale – obecnie jest to największa branża działająca na Antarktydzie.
Przejdźmy szybko do roku 2048: Antarktyda topnieje, w lodzie znajdują się tworzywa sztuczne, a kontynent zamieszkują obce gatunki (w tym jeszcze więcej ludzi). Rutynowo wykorzystywane są drony i inne zautomatyzowane pojazdy, a lato polarne jest niezwykle aktywne, a tysiące turystów nawiedzają każdą kolonię pingwinów. Na Oceanie Południowym kwitnie rybołówstwo komercyjne, a na Półwyspie Antarktycznym i okolicznych wyspach powstają stałe osady. Zyski dostępne ze zbiorów biologicznych sprawiły, że ekstremalne warunki życia na Antarktydzie stały się rzeczywistością.
W rzeczywistości główni operatorzy polarni, tacy jak Chiny i USA, w dalszym ciągu popierają zakaz wydobycia tylko dlatego, że ich potrzeby energetyczne mogą zostać zaspokojone gdzie indziej. Obecnie ACTP skupiają się na ulepszaniu technologii zimnej pogody i zdobywaniu zaufania do warunków panujących na Antarktydzie, ale być może nie minie dużo czasu, zanim zyskają możliwości i motywację do dalszych działań. Chiny już wykorzystują pojazdy podwodne do poszukiwania hydratów gazów i konkrecji metali na Morzu Południowochińskim. Złowieszczo wydaje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach podwodne górnictwo i głębinowe poszukiwanie energii będą branżami rozwijającymi się.
Konkurencja na kontynencie
Co zatem może się zmienić od chwili obecnej do roku 2048? Prawdopodobnie niewiele: ATCP mogą zdecydować o utrzymaniu protokołu i dalszym zakazie wydobycia. Albo nie.
Niedawne ogłoszenie morskiego obszaru chronionego na Morzu Rossa było dobrym znakiem dla ekologów, wymagało jednak wielu trudnych negocjacji. Ta „ogólna strefa ochronna” całkowicie zabrania połowów i łączy się z istniejącą „specjalną strefą badawczą”, która pozwala na ograniczone połowy antara i kryla. Zostaną one poddane przeglądowi w latach 2047 i 2052, nadając kolejny wymiar temu, co może stać się okresem niezrównanych zmian w zarządzaniu polarnymi.
Jeśli ATCP zdecydują się zakwestionować postanowienia Protokołu, wkrótce może rozpocząć się automatyczne wydobycie. Zwolennicy mogą argumentować, że środowisko Antarktyki w dalszym ciągu ulega degradacji w sposób, którego żadne regionalne kierownictwo nie jest w stanie powstrzymać. Mogą też wysunąć pogląd, że zapotrzebowanie na nowe źródła białka przeważa nad „restrykcyjnymi” środkami ochronnymi. Tak czy inaczej, „szczególne” cechy Antarktydy mogą w przyszłości nie mieć takiego samego ciężaru emocjonalnego.
Po roku 2048 Antarktyda mogłaby zostać podzielona pomiędzy narody, jak każda inna masa lądowa i otaczający ją ocean, i powoli pozbawiona swoich zasobów. Ci, którym zależy na przyszłości Antarktydy, muszą uważnie obserwować kontynent i otaczające go morza, w przeciwnym razie ryzykują utratę ich na rzecz dronów, ćwiczeń i zdesperowanych polityków.
- Zmiana klimatu
- Ochrona
- Polityka międzynarodowa
- Prawo międzynarodowe
- Antarktyda
- Lód polarny
- Traktat Antarktyczny
Mamy nowy cotygodniowy biuletyn dla Europejczyków
Pomaga głębiej zagłębić się w kluczowe kwestie polityczne, a także wprowadza w różnorodność badań wychodzących z kontynentu. Tu nie chodzi o najświeższe informacje. Nie chodzi o bezpodstawne opinie. Biuletyn „Europa” to oparta na dowodach wiedza europejskich uczonych, prezentowana przeze mnie we Francji i dwóch moich kolegów z Hiszpanii i Wielkiej Brytanii.
Otrzymuj nasz newsletter
Natalia Sauer
Kierownik działu anglojęzycznego, wydanie francuskie
